ردپای ایرانیان در عمران عتبات؛ وقتی هنر، ایمان و هویت تلفیق می‌شود

به گزارش خبرگزاری ایمنا، بازسازی عتبات عالیات تنها یک پروژه عمرانی نیست؛ بلکه تلاشی تمدنی برای احیای پیوند میان ایمان، هنر و هویت است. هر بار که سخن از توسعه حرم‌های مطهر در نجف، کربلا یا کاظمین به میان می‌آید، در پسِ خشت‌ها و کاشی‌ها، روحی جاری است که از دل تاریخ هنر ایرانی برمی‌خیزد.

ایران در سنت خود، هنر را نه ابزار تزئین، بلکه زبانی برای معنا دانسته است. از کاشی‌کاری فیروزه‌ای مساجد تا نقوش اسلیمی قرآن‌نگار، همواره هدف، تجلی زیبایی الهی بوده است. همین نگاه وقتی در خدمت بازسازی اماکن مقدس قرار می‌گیرد، پروژه‌ای را از سطح معماری به سطحی معنوی و فرهنگی ارتقا می‌دهد.

ستاد بازسازی عتبات عالیات طی سال‌های اخیر، بستری فراهم کرده تا هنرمندان ایرانی بار دیگر در مسیر امتداد این سنت حرکت کنند؛ مسیری که در آن زیبایی و ایمان به جای آنکه در تقابل باشند، در هم تنیده می‌شوند. در این میان، عراق به میدان گفت‌وگویی فرهنگی میان دو ملت تبدیل گشته است؛ گفت‌وگویی که ریشه در عشق مشترک به اهل‌بیت (ع) دارد.

بازسازی عتبات، عرصه‌ای است که در آن می‌توان تداوم میراث هنر ایرانی را در قالبی بین‌المللی مشاهده کرد. هنرمندان ایرانی که از سنت‌های اصفهان، کاشان، یزد و شیراز می‌آیند، اکنون در نجف و کربلا حضور دارند، اما آنچه منتقل می‌کنند تنها طرح و نقش نیست، بلکه فلسفه‌ای از زیبایی‌شناسی دینی است.

در این میان، مردم عراق نیز نه‌تنها به‌عنوان مخاطبان یا میزبانان، بلکه به‌عنوان شرکای فرهنگی در این فرایند حضور دارند. آنها در هنر ایرانی، نوعی تلفیق از ایمان و زیبایی می‌بینند که با روح مذهبی و ذوق شرقی‌شان هماهنگ است؛ در چنین فضایی، نقش هنرمند ایرانی نه‌تنها در ساخت، بلکه در بازآفرینی معناست. او با صبر و تعهد، در کار خود حضوری عاشقانه دارد.

در همین راستا در حاشیه همایش بین‌المللی «ساخت، توسعه و بازسازی عتبات عالیات در گذر تاریخ» با عبدالمجید فرج‌الله، نماینده عتبه علویه گفت‌و‌گو کرده‌ایم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.

ایمنا: تأثیر ایران و ستاد بازسازی عتبات در ساخت و بازسازی عتبات علوی را برای ما شرح دهید.

فرج‌الله: در آغاز باید گفت که هنر و فن ایرانی در ذات خود حامل نوعی روح معنوی است که آن را از بسیاری از هنر‌های دیگر متمایز می‌کند. در عمق این هنر، اراده‌ای ریشه‌دار و عشقی خالص نسبت به حضرت محمد (ص) و آل‌محمد (ع) وجود دارد. هنرمند ایرانی تنها به‌دنبال خلق زیبایی‌های بصری نیست، بلکه هنر برای او ابزاری است برای ابراز ارادت، ایمان و وفاداری.

هنر ایرانی عطری از زیبایی، معنا و روحانیت دارد. برای نمونه، در تابلو‌هایی که به دست هنرمندان ایرانی خلق می‌شود، می‌توان نام و یاد ائمه اطهار (ع) را در قالب گل‌ها، نقوش اسلیمی و طرح‌های ظریف مشاهده کرد. این ترکیب میان ایمان و زیبایی، ویژگی برجسته هنر ایرانی است.

در حقیقت نگاه هنرمند ایرانی نگاهی دو سویه دارد؛ از یک سو ریشه در عشق و وفاداری به اهل‌بیت (ع) دارد و از سوی دیگر، زیبایی‌شناسی و ظرافت طبیعت را در خدمت همین وفاداری به‌کار می‌گیرد. طبیعت، گل، آب، پرنده و آسمان در نگاه او تنها عناصر تزئینی نیستند، بلکه نشانه‌هایی از خلقت الهی‌اند که برای بیان ارادت به کار گرفته می‌شوند. به همین دلیل است که در آثار ایرانی نوعی هماهنگی میان ایمان، هنر و طبیعت به چشم می‌خورد؛ هماهنگی‌ای که در پروژه‌های عتبات نیز به وضوح قابل مشاهده است.

ایمنا: از نظر شما نقش هنرمند ایرانی در افزایش سرعت و بهبود کیفیت ساخت عتبات چگونه بوده است؟

فرج‌الله: ویژگی برجسته هنرمند ایرانی، پیش از هر چیز، صبر، پشتکار و حس مسئولیت‌پذیری اوست، او برای انجام هر پروژه، با دقت، آرامش و احساس تعهد عمیق قدم برمی‌دارد. هنرمند ایرانی درک می‌کند که کار در عتبات تنها یک فعالیت فنی یا هنری نیست، بلکه خدمتی معنوی است و همین نگاه سبب می‌شود تا تمام توان خود را در مسیر انجام درست و دقیق کار به‌کار گیرد.

این روحیه صبر و تعهد، وقتی با توانایی‌ها و تجربه‌های هنرمندان عراقی ترکیب می‌شود، نتیجه‌ای چشم‌نواز و ارزشمند پدید می‌آورد. از این همکاری دو ملت، آثاری متولد می‌شود که هم از نظر فنی دقیق و استوار است و هم از نظر معنوی و هنری غنی؛ بنابراین می‌توان گفت هنرمند ایرانی در کنار سرعت بخشیدن به روند پروژه‌ها، نقشی تعیین‌کننده در ارتقای کیفیت و زیبایی آثار داشته است. حضور او نه‌تنها نظم و دقت فنی را به پروژه‌ها افزوده، بلکه روحی تازه در کالبد هنر عتبات دمیده است.

ایمنا: چه پروژه‌هایی که برای توسعه و بازسازی عتبات علویه در نظر گرفته شده؟

فرج‌الله: در زمینه توسعه و تکمیل معماری عتبات علویه، پروژه‌های متعددی طراحی و اجرا شده یا در دست اجراست. این فعالیت‌ها از مرقد مطهر حضرت امام علی (ع) آغاز می‌شود؛ بنایی که بخش‌هایی از آن به سبب قدمت زیاد، نیازمند بازسازی و مرمت بود. در مرحله جدید توسعه، ساخت و ساز‌هایی در مقیاس وسیع آغاز شده است که چهره معماری حرم علوی را شکوهی تازه بخشیده است.

از جمله مهم‌ترین این طرح‌ها می‌توان به ساخت دو مناره جدید اشاره کرد که در فاصله‌ای حدود ۲۱۰ متر از گنبد اصلی بنا شده‌اند و نمایی متوازن و باشکوه به مجموعه می‌بخشند، همچنین مضیف (مهمانخانه زائران) و کتابخانه مرکزی احداث شده‌اند تا پاسخگوی نیاز‌های فرهنگی و خدماتی زائران باشند.

در برنامه‌های آتی نیز طرح ساخت یک کتابخانه بزرگ‌تر و بزرگ‌ترین موزه میان عتبات مقدسه عراق مطرح است. نکته جالب توجه این است که این موزه قرار است به‌صورت زیرزمینی ساخته شود. دلیل این انتخاب، ویژگی خاص زمین شهر نجف است، چراکه برخلاف بسیاری از نقاط عراق، خاک نجف هنگام حفاری آب پس نمی‌دهد و از بافتی سنگی تشکیل شده است. این استحکام طبیعی زمین، امکان ساخت چندین طبقه در زیر سطح زمین را فراهم می‌سازد، بدون آن‌که به سازه‌های بالایی آسیبی برسد.

این ویژگی زمین نجف، ظرفیتی ارزشمند برای توسعه فضا‌های زیرزمینی فراهم کرده و از همین رو اجرای پروژه‌های بزرگ فرهنگی و معماری در این شهر به‌طور کامل ممکن و ایمن است.

ایمنا: میزان استقبال مردم عراق از حضور و نقش هنرمندان ایرانی در ساخت و بازسازی عتبات چگونه بوده است؟

فرج‌الله: مردم عراق همواره از هنر اصیل ایرانی استقبال کرده‌اند و احترام ویژه‌ای برای هنرمندان ایرانی قائل‌اند. آنان با دقت و علاقه، آثار ایرانی را می‌بینند و درک می‌کنند که پشت این هنر، ترکیبی از ایمان، زیبایی و اخلاص نهفته است. آنچه موجب جذب مردم عراق شده، این است که هنرمند ایرانی توانسته میان زیبایی هنری و وفاداری مذهبی پیوندی عمیق برقرار کند.

برای مثال، در اصفهان گروهی از هنرمندان، آثار هنری خود را برای تزئین و بازسازی عتبات آماده کرده‌اند. این هنرمندان در سرزمینی زندگی می‌کنند که طبیعتش سرشار از جلوه‌های زیباست: کوه، درخت، ابر، آسمان و پرندگان. همین عناصر طبیعی الهام‌بخش آنها در خلق آثار مذهبی است. به همین سبب، وقتی به صحن شریف حیدری نگاه می‌کنیم، ممکن است طرحی از یک پرنده اصفهانی را ببینیم که روی گلی در صحن مطهر ترسیم شده است. این تصویر ساده در واقع بیانگر پیوند زندگی، زیبایی و ایمان است؛ پیوندی که در بطن هنر ایرانی وجود دارد.

مردم عراق نیز این معنا را به‌خوبی درک کرده‌اند. آنها می‌دانند که آثار هنرمندان ایرانی تنها تزئینی نیستند، بلکه تلفیقی‌اند از آیات قرآن، احادیث شریف، خطبه‌های امام علی (ع) و جلوه‌های طبیعی همچون آب، گل، پرنده و ابر. همین هم‌نشینی ایمان و زیبایی موجب شده هنر ایرانی جایگاهی ویژه در دل مردم عراق پیدا کند. میزان استقبال از این هنر بسیار گسترده است، تا آنجا که مردم عراق حضور هنرمندان ایرانی را مایه افتخار و غنا برای پروژه‌های بازسازی عتبات می‌دانند.