نجف اشرف؛ مرقد امام علی (ع) و صحن حضرت زهرا (س)

ویژگی‌های شاخص طرح توسعه حرم علوی
به اعتقاد کارشناسان، نخستین ویژگی پروژه صحن حضرت زهرا (س) ارتقاء سطح خدمات رفاهی و زیارتی است.
پیش‌بینی و اجرای فضا‌های مختلف برای برپایی مراسم و مناسک و حتی بیتوته چندین هزار نفری زائران در ایامی مانند اربعین حسینی فضای معنوی مناسبی را برای محبان اهل‌بیت علیهم‌السلام فراهم کرده است.
در کنار این فضا‌های معنوی، چندین سرویس بهداشتی و حمام نیز برای رفاه زائران ساخته شده است که هموطنان عزیزی که در اربعین‌های گذشته به نجف‌اشرف مشرف شده بودند، از این خدمات استفاده کرده‌اند.
ویژگی دوم صحن حضرت زهرا (س)، ابعاد و عظمت آن است. حرم مطهر علوی معروف به حرم عتیق حدود ۲۰۰ سال به شکل کنونی یعنی بدون هیچ توسعه‌ای مانده بود. با اجرای طرح صحن حضرت زهرا (س)، این مکان مقدس بیش از ۲۰ برابر گسترش یافت.
برکات اقتصادی، شاخص سوم این طرح است. بیش از ۸۰ درصد مصالح و تجهیزات استفاده شده در این طرح از معادن و کارخانه‌های کشورمان خریداری و تامین شده است. از این رهگذر برکت کمک‌های مردمی و نذر خیران با تامین کالا از داخل دوباره به چرخه اقتصاد کشور برگردانده شد.
شاخص چهارم این طرح شامل ابعاد فرهنگی، معماری و هنری است. بزرگ‌ترین آیینه‌کاری مقرنس جهان در این طرح به‌دست هنرمندان ایرانی اجرا شده است. کاشی‌کاری‌های زیبا و منحصر به‌فرد، آجرکاری‌های متنوع، گچ‌بری‌ها و... از جمله هنر‌های ایرانی و اسلامی به‌کار رفته در این طرح است. با توجه به رفت و آمد شیعیان سراسر جهان به این مکان مقدس، پروژه صحن حضرت زهرا (س) همچون موزه‌ای منعکس‌کننده فرهنگ و هنر ایرانی- اسلامی در عتبات است.
شاخص پنجم طرح توسعه حرم مطهر علوی، اتکای آن به مردم است. کمک‌های داوطلبانه خیران و نذر خیران، پشتوانه تامین مالی این طرح بزرگ است که آن را تبدیل به مردمی‌ترین پروژه بزرگ ایران اسلامی در فراسوی مرز‌های کشور کرده است.
ویژگی‌های مهندسی صحن مطهر حضرت زهرا (س)
صحن حضرت زهرا (س) با زیربنایی در حدود ۲۲۰ هزار متر مربع یکی از مهم‌ترین بخش‌های توسعه و ساماندهی فضای حرم مطهر علوی به شمار می‌رود؛ ساختمان پروژه شامل ۴ طبقه و دارای چندین رواق بزرگ است.
علاوه‌بر فعالیت‌های ذکر شده، فضا‌های روباز و سبز نیز در این پروژه در نظر گرفته شده است.
این پروژه در ضلع غربی حرم مطهر در حال اجراست و تا آرامگاه صافی صفا و مقام امام زین‌العابدین (ع) امتداد دارد. اما برخی فضا‌های غیرزیارتی در این پروژه به شرح ذیل است:
ساختمان موزه به منظور نگهداری و نمایش آثار تاریخی و عتیقه‌جات موجود در خزینه حرم مطهر، ساختمان بخش‌های اداری، کتابخانه آستان با ظرفیت یک میلیون کتاب و مجهز به کارگاه ترمیم نسخ خطی و یک شبستان بزرگ به منظور برگزاری دروس حوزوی و سخنرانی‌های دینی در نظر گرفته شده است.
مهم‌ترین بخش این پروژه فضای عبادتی و زیارتی آن بوده که ۵۰ درصد از کل مساحت را تشکیل می‌دهد. فضای عبادتی و زیارتی شامل یک مصلای بزرگ است و تمامی خدمات رفاهی از قبیل مهمانسرای زائران و سرویس بهداشتی و غذاخوری خادمان حرم در آن در نظر گرفته شده است.
تمامی بخش‌های پروژه صحن حضرت زهرا (س) بر اساس ویژگی‌های معماری ایرانی - اسلامی طراحی شده و به منظور رفاه زائر در این عمارت اسلامی از به کارگیری تجهیزات امروزی از قبیل پله برقی و آسانسور و سیستم پیشرفته تهویه مطبوع غفلت نشده است.
ساختمان موزه که در پشت فضا‌های عبادتی و زیارتی واقع است بر زمینی به مساحت سه هزار مترمربع و در سه طبقه در حال احداث است.
مقابل موزه ساختمان بخش‌های اداری و کتابخانه آستان واقع است که با مساحتی متساوی با موزه شامل ۵ طبقه خواهد بود.
طبقه زیرین پروژه به پارکینگ اختصاص داده شده و در خیابان واقع بین ورودی صحن حضرت فاطمه (س) و آرامگاه صافی صفا تونل بزرگی به منظور تردد خودرو‌ها احداث شده که به مراحل پایانی نزدیک می‌شود.
نقش ستاد بازسازی عتبات در رونق اشتغال
مهندس محمد جلال‌مآب رئیس پرتلاش ستاد بازسازی عتبات عالیات که بیشتر ترجیح می‌دهد کار کند تا اینکه جلوی دوربین شبکه‌های مختلف تلویزیونی باشد، می‌گوید: «ستاد بازسازی عتبات توانسته با تأمین نیاز‌های خود از داخل، نقش مهمی را در رونق تولید و اشتغال کشور داشته باشد.»
وی با بیان اینکه اتفاقاتی نظیر شیوع ویروس کرونا مانع اجرای طرح‌های ستاد نشده است، می‌گوید: «هم اکنون تعدادی از عوامل اجرایی پروژه‌ها در اعتاب مقدسه در هماهنگی کامل با مسئولان عراقی و رعایت پروتکل‌های بهداشتی فعال هستند.»
مهندس جلال‌مآب با بیان اینکه در زمان پیک فعالیت ستاد، بیش از ۵ هزار نفر از هموطنانمان به‌صورت مستقیم در پروژه‌های این ستاد مشغول به کار بودند، می‌گوید: «امیدواریم با ریشه‌کن شدن هرچه زودتر ویروس کرونا، تاخیر به وجود آمده در پروژه‌ها را جبران و زمینه اشتغال بیشتر برای کارگران، مهندسان و هنرمندان کشور را فراهم کنیم.»
وی با اشاره به نام‌گذاری امسال از سوی رهبر معظم انقلاب به سال «جهش تولید» اظهار می‌دارد: «تمام تلاشمان را می‌کنیم تا با تامین حداکثری اقلام مورد نیاز از صنایع داخلی، برکت کمک‌های مردم برای بازسازی عتبات را به چرخه اقتصادی کشور تزریق کرده و زمینه جهش تولید را فراهم کنیم.»
توسعه صحن حضرت زهرا (س) با نگاه به ۳۰۰ سال آینده
مهندس حامد امیری که توفیق داشت مدتی مدیر اجرایی پروژه صحن حضرت زهرا (س) باشد به گزارشگر کیهان می‌گوید: «پروژه فوق یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های جمهوری اسلامی در خارج از کشور است که با نگاه به سیصد سال آینده ساخته شده و ساخت این پروژه از راه نذورات مردمی بوده و در طول دوران ساخت آن حدود ۱۲۰۰ کارگر و استادکار ایرانی در رشته‌های معماری، آیینه‌کاری، مقرنس و ساخت درب و پنجره و... فعالیت داشتند.»
مدیر اجرایی سابق پروژه صحن حضرت زهرا(س)‌ با اشاره به اینکه سبک معماری حرمین شریفین در عراق و خصوصا حرم مطهر امام علی (ع) از معماری ایرانی- اسلامی نشات می‌گیرد، می‌گوید: «در حرم امام علی (ع)، چون ایرانیان از زمان عباسیه و صفویه در کار بازسازی و ساخت‌و‌ساز حرم فعال بوده‌اند به همین دلیل دارای یک معماری خاص ایرانی- اسلامی است و ما هم در ساخت صحن مطهر حضرت زهرا (س) سعی کردیم آن بافت سنتی و اصیل ایرانی- اسلامی را به خوبی حفظ کنیم.»
آخرین وضعیت پروژه صحن حضرت زهرا (س)
عوامل اجرایی طرح و پیمانکاران ستاد بازسازی عتبات در حالی مشغول انجام مراحل تکمیلی این طرح بودند که با شیوع ویروس کووید ۱۹ و بر اساس تصمیم مسئولان شهر نجف مقدس، فعلا ادامه عملیات اجرایی تا رفع خطر بیماری به تعویق افتاده است.
طبق گفته مهندسان این پروژه عظیم، با راه‌اندازی سیستم سرمایش و گرمایش و تهویه مطبوع، بخش زیارتی طرح تقریبا آماده بهره‌برداری کامل است و تنها عملیات لکه‌گیری و جرزگیری‌ها باقی مانده است که پس از فروکش کردن بیماری کرونا و بازگشایی کارگاه این اقدامات نیز انجام خواهد شد. در بخش غیرزیارتی نیز طی ماه‌های آتی عملیات تکمیلی اجرا خواهد شد.
چاپ کتاب اطلس نقش ایرانیان در بازسازی و توسعه عتبات
غلامرضا کرمی مسئول مرکز حفظ و نشر آثار و مستندسازی ستاد بازسازی عتبات عالیات می‌گوید: «چند جلد کتاب اطلس از اسناد مربوط به نقش ایرانیان در بازسازی و توسعه حرم‌های مطهر تا پایان امسال چاپ خواهد شد.»
غلامرضا کرمی با اشاره به روز اسناد ملی و میراث مکتوب (۱۹ اردیبهشت) می‌گوید: «در حال برنامه‌ریزی یک فراخوان عمومی و راه‌اندازی پویش ملی برای جمع‌آوری اسناد مربوط به حضور و فعالیت ایرانیان در زمینه بازسازی و توسعه عتبات هستیم.»
وی با اشاره به سابقه چند قرن حضور ایرانیان در ساخت و توسعه عتبات می‌گوید: «برخی از سلاطین، مشاهیر تاریخی و حتی بازاریان و خیران ایرانی در قرون گذشته اقداماتی در زمینه ساخت ابنیه، زیباسازی حرم‌های مطهر و... داشته‌اند که خوشبختانه اسناد مکتوبی از این اقدامات، امروز در دسترس پژوهشگران و مراکز علمی است.»
وی با بیان اینکه ضروری است اسناد مربوط به فعالیت‌های ایرانیان در دوره معاصر نیز در یک‌جا جمع‌آوری و حفظ شود، می‌گوید: «مرکز حفظ و نشر ستاد بازسازی عتبات در حال جمع‌آوری این اسناد از قبیل قرارداد‌ها بین ستاد و تولیت حرم‌ها، مکتوبات رد و بدل شده بین عتبه‌ها و طرف ایرانی، تصاویر نقشه‌های مهندسی و طراحی‌های صنعتی و هنری است تا در قالب کتاب در اختیار پژوهشگران قرار گیرد.»
کرمی با بیان اینکه حجم اقدامات صورت‌گرفته توسط ستاد بازسازی عتبات در سال‌های اخیر بسیار وسیع‌تر از مجموعه کار‌های ایرانیان در قرون گذشته است، اظهار می‌دارد: «مرکز حفظ و نشر آثار و مستندسازی ستاد بازسازی عتبات به دنبال جمع‌آوری، دسته‌بندی و آرشیو این اسناد است تا ضمن ثبت آن در تاریخ، در دسترس پژوهشگران، دانشگاهیان و تمامی دوستداران اهل‌بیت علیهم‌السلام در سراسر جهان قرار گیرد.»
وی با تاکید بر لزوم فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی درخصوص ضرورت‌های جمع‌آوری و حفظ و نشر آثار و اسناد مکتوب می‌گوید: «بسیاری از نیرو‌های متخصص خیری که طی سال‌های اخیر در پروژه‌ها حضور داشتند، تصاویر دیده نشده‌ای از مراحل انجام کار‌ها ثبت کرده یا مکتوباتی در این زمینه دارند که درخواست می‌کنیم نسخه‌ای از آن را در اختیار ما بگذارند.»
کرمی می‌افزاید: «مرکز حفظ و نشر آثار ستاد بازسازی عتبات با دعوت از مدیران و عوامل موثر اجرایی هریک از پروژه‌های اجرا شده و در حال اجرای ستاد، اطلاعات و اسناد آن‌ها را گردآوری و کتاب مرجع آن را چاپ خواهد کرد.»