حضرت عبدالعظیم بن عبدﷲ حسنی (علیه السلام متولد173 و متوفی252 ه.ق معروف به عبدالعظیم حسنی، شاه عبدالعظیم و سیدالکریم، ازنوادگان امام حسن مجتبی (علی ھالسلام) است که با چھار واسطه (١) به ایشان می رسد. ایشان از راویان و عالمان بزرگ حدیث بوده است.

طبق نقل تاریخ نویسان حضرت عبدالعظیم عالم، زاھد، عابد و از بزرگان محدثین و مورد اعتماد شیعه در زمان خود به شمارمی رود.

ستایش ھایی که ائمّه معصومین (علیھم السّلام) از وی به عمل آورده اند، نشان دھنده شخصیّت علمی و مورد اعتماد بودن او است.

تاریخ ولادت و وفات

تاریخ دقیق تولد و وفات حضرت عبدالعظیم مشخص نیست و گزارش ھای مختلفی وجود دارد اما در برخی از منابع متأخر آمده است

حضرت شاه عبدالعظیم که کنیه اش ابوالقاسم ...بوده در روز پنجشنبه چھارم ربیع الاخر سنه ١٧٣ھجرس قمری مطابق۵٢تیرماه (٨۵١یزگردی) در زمان ھارون الرشید در مدینه در خانه ی جدش حضرت امام حسن مجتبی متولد شده ...و پس ازمدت ٧٩ سال در روز پانزدھم شوال سنه ٢۵٢ھجری قمری در زمان المعتزّبالله عباسی رحلت نموده است(٢)

از سوی دیگر با عنایت به این که به ھر دلیل ، چھارم ربیع الثانی ، به عنوان تاریخ تولدّ حضرت عبدالعظیم علیه السّلام وپانزدھم شوال ، به عنوان تاریخ وفات ایشان شھرت یافته ، بزرگداشت یاد آن حضرت و تجلیل از مقام معنوی آن بزرگار درروز ھای یاد شده ، نیکوست. و این انتخاب بر اساس انتخاب نظر مشھور و یا انتخاب یکی از گزارش ھا است .

زندگی حضرت شاه عبدالعظیم حسنی

دوران زندگی او مصادف با شرایط خفقان و سرکوب شیعیان توسط بنی امیه بوده و در زمانی که در سامرا و بغداد زندگی میکرد روش تقیه پنھان داشتن عقیده را داشت اما با این حال مورد آزار و غضب متوکل و معتز قرار داشت.

حضرت شاه عبدالعظیم حسنی به طور قطع محضر امام جواد و امام ھادی رادرک کرده و از تعالیم آنھا بھره مند شده و از انھا نقل روایت کرده است.

عظمت علمی

برای اثبات عظمت علمی حضرت عبدالعظیم علیه السّلام کافی است که بدانیم امام معصوم ، مردم را برای حلّ مشکلات دینی ویافتن پرسش ھای اعتقادی و عملی شان ، به ایشان ارجاع داده است.

صاحب بن عَبّاد در رساله ای که در شرح حال حضرت عبدالعظیم علیه السّلام نوشته ، (٣) در توصیف علمی ایشان آورده : ابوتراب رویانی ، روایت کرد که شنیدم ابوحمّاد رازی می گفت : خدمت امام ھادی علیه السّلام درسامرّا رسیدم و مسائلی از حلال و حرام از ایشان پرسیدم . امام به پرسش ھای من پاسخ داد و ھنگامی که خواستم از ایشان خدا حافظی کنم به من فرمود :

یا أبا حَمّاد! اشَکلَش عَلشیک شَی ءٌ مِن امرِ دینِک بنا حِیَتِک فَسَل عَنھُ عَبدَالعَظیمِ بنَ عَبدِﷲِ الحَسَنِیّ و اقرِئھُمِنی السلامَ .

ای ابو حماد ! ھنگامی که چیزی از امور دینی در منطقه ات برای تو مشکل شد ، از عبدالعظیم بن عبدﷲ حسنی بپرس و سلام مرا به او برسان(۴)

چرا امام ھادی مقام حضرت عبدالعظیم حسنی را اینقدر بالا میداند که زیارت ایشان شبیه به زیارت امام حسین است؟

با توجه به احادیث رسیده از اھل بیت میتوان به این نتیجه رسید که ایشان دارای مقام و جایگاه والا و منحصر به فردی ھستند که برای زیارتشان چنین فضیلت ھای آمده است و علاوه بر حدیث امام ھادی علیه السلام که فرمودند:(بدان که اگر قبر عبدالعظیم حسنی را در شھر خود زیارت کنی ھمچون کسی باشی که حسین بن علی را زیارت کرده باشد.)[5]

احادیث دیگری مانند سخنی از امام رضا علیه السلام که فرمودند :(ھر کس قبر عبدالعظیم را زیارت کند بر خداوند لازم می شود که او را داخل بھشت کند.)[6]

یا حدیث دیگری که امام فرمودند:( ھر کس نمی تواند مرا زیارت کند برادرم عبدالعظیم حسنی را در ری زیارت کند.)[7]

قطعاً دلیل معادل سازی ثواب زیارت حضرت با ثواب زیارت امام حسین توسط امام ھادی مقایسه ذاتی شخصیت این دو نیست.

برخی معتقدند که این روایت تجلیلی است از مقام عبدالعظیم حسنی تا جایگاھش نزد مخاطبان و سایر شیعیان بالا رود .

ھمچنین احتمال دادند این تشبیه به جھت شکل دھی پایگاه و محل جمعی برای شیعیان در کنار قبر حضرت عبدالعظیم بوده است.

دلیل دیگری که می توان فرض کرد فضای سیاسی خاص آن دوران است. در زمانی که اختناق شدیدی جھان اسلام را فراگرفته بود و جامعه تشیع در دوران زمامداری افرادی مانند متوکل و معتمد عباسی سخت ترین دوران ھای تاریخی خود را سپری میکردند و در چنین شرایطی امام ھادی علیه السلام به منظور پیشگیری از خطر ھایی که از طرف حکومت ھای آن زمان ،شیعیان را تھدید می کرد فضیلت زیارت حضرت عبدالعظیم را با زیارت امام حسین علیه السلام برابر دانستند تا برای کسانی که آمادگی خطرپذیری برای زیارت امام حسین علیه السلام را داشته باشند پاداشی معادل زیارت آن حضرت دارد .

حضرت عبدالعظیم پرتو ای از خورشید درخشان امام حسین علیه السلام است.

چرا به حضرت شاه عبدالعظیم سید الکریم می گویند ؟

جد بزرگ ایشان امام حسن مجتبی علیه السلام کریم اھل بیت ھستند و ھمین خصلت کرامت است که نسل به نسل به فرزندان سبط اکبر پیامبر رسیده است و نمود آن را در نواده شھیرش عبدالعظیم حسنی شاھدیم به ھمین دلیل است که به حضرت عبدالعظیم و ھمینطور اکثر سادات حسنی (کریم بن کریم) می گویند.

و ایشان در آن زمان رھبر سادات بودند که ملقّب به سیدالکریم یعنی آقا و سرور نوادگان امام حسن مجتبی علیه السلام شدند.

ھمچنین دستگیری از مستمندان کمک به فقرا ھمراھی با مردم و دیگر صفاتی از این دست بزرگترین ویژگی ھای عبدالعظیم حسنی بود.

ھمچنین مردم در طول این سالھا کرامات زیادی از این گنبد و بارگاه دیده اند به قدری که لقب سید الکریم را به حضرت عبدالعظیم اعطا کردند لقبی که به ذات پاک شریف این سید اولاد پیغمبر اشاره دارد.

نحوه وفات حضرت شاه عبدالعظیم حسنی

درباره علت فوت حضرت شاه عبدالعظیم دو قول وجود دارد به شھادت رسیده است یا بر اثر بیماری وفات یافته بر پایه گزارش نجاشی و صاحب بن عبّاد ، حضرت عبدالعظیم علیه السّلام در اثر بیماری و به مرگ طبیعی از دنیا رفته است.[8]

لیکن در کتاب الشجرة المبارکة درباره سبب وفات حضرت عبدالعظیم علیه السّلام آمده :

و قتل بالری و مشھده بھا معروف و مشھور .[9]

حضرت عبدالعظیم در ری کشته شده و مزار او در آن جا معروف و مشھور است.

در کتاب المنتخب طریحی آمده :

قیل : و ممن دفن حیا من الطالبین عبدالعظیم الحسنی بالری .[10]

گفته شده از جمله کسانی که از خاندان علی بن ابی طالب زنده به گور شده ، عبدالعظیم حسنی در ری است.

در گزارش دیگری به کتاب مشجّرات ابن معیه ، نسبت داده شده که ایشان را با زھر، به شھادت رسانده اند .[11]

با عنایت به پیشینه خانوادگی حضرت عبدالعظیم علیه السّلام و قیام علویان در طبرستان ، در صورتی که زمامداران فاسد بنی عبّاس از مخفیگاه ایشان در ری آگاه می شدند ، قطعاً ایشان را به شھادت می رساندند ، و بعید نیست در اثر کثرت رفت و آمد باایشان در مدّت حضورشان در ری ، به این موضوع پی برده باشند .

تشبیه زیارت حضرت عبدالعظیم علیه السّلام به زیارت امام حسین علیه السّلام می تواند قرینه ای بر شھادت ایشان باشد .

بنابراین ، ھر چند دلیل قاطعی بر شھادت حضرت عبدالعظیم علیه السّلام در دست نیست ، لیکن دلیل محکمی بر نفی شھادتایشان نیز وجود ندارد ؛ بلکه با توجّه به نکات گفته شده، پذیرفتن اصل شھادت بعید نیست.

با توجه به این گفته ھا می توان حدس زد که آن حضرت نیز مانند برخی دیگر از بزرگان بنی الحسن بر اثر توطئه عباسیان مسموم و بیمار شده و درگذشته اند.

منابع و ماخذ:

١_نسبت وی با امام حسن چنین است کھ عبدالعظیم فرزند عبدﷲ ،فرزند علی ،فرزند حسن،فرزند زید،فرزند امام حسن (ع)است

.

٢_شناخت نامھ حضرت عبدالعظیم حسنی علیھ السّلام و شھرری / مجموعھ رسالھ ھای خطّی و سنگی : ص 273 (رسالھ

»الخصائص العظیمیمّة « ، شیخ جواد شاه عبدالعظیمی ) .

٣_این رسالھ در سال 516 ق ، بھ خط یکی از بنی بابویھ نگارش یافتھ است ( ر.ک. خاتمھ مستدرک الوسائل : ج 4ص404ش 173) .

۴_ شناخت نامھ حضرت عبدالعظیم حسنی علیھ السّلام و سھرری /مجموعھ رسالھ ھای خطّی و سنگی : ص ( رسالھ » رسالھفی فضل عبدالعظیم علیھ السّلام « صاحب بن ھباد)

[5] كامل الزیارات، ص ۴٣٢.

[6].روضات الجنات خوانسارى.

[7].برگرفتھ از کتاب »حکمت نامھ حضرت عبدالعظیم علیھ السّلام « اثر آیت ﷲ محمّدی ری شھری.

8-رجال النجاشی : ج2 ص67 ش651 ، شناخت نامھ حضرت عبدالعظیم حسنی علیھ السّلام و شھرری / مجموعھ رسالھ ھایخطّی و سنگی : ص22( رسالة » رسالة فی فضل عبدالعظیم علیھ السّلام «، صاحب بن عبّاد ).

• 9-الشجرة المبارکة ، فخر رازی ( م 606 ق) : ص64 ( از منشورات کتاب خانھ آیة ﷲ مرعشی ) . گفتنی است کھ ھر چندبرخی بھ استناد یاد نکردن فخر رازی از این کتاب در سیاھھ آثارش ، در انتساب این کتاب بھ وی تردید کرده اند ، لیکن نسخھھای خطّی کتاب ، در انتساب آن بھ فخر رازی ، صراحت دارند و متن آن نیز نشان می دھد کھ مؤلفّ ، دانشمندی کاملاً آگاه بھانساب خاندان رسالت بوده است و بھ ھمین دلیل ، نسب شناسان ، آن را در شمار منابع معتبر علم انساب یاد می کنند .
• 10-المنتخب ، طریحی : ص 7 . گفتنی است کھ بسیاری از گزارش ھای این کتاب ، ضعیف و نادرست اند و لذا منفردات آن ،قابل اعتماد نیستند .
• 11-شناخت نامھ حضرت عبدالعظیم حسنی علیھ السّلام و شھرری / مجموعھ کتاب ھا و رسالھ ھا : ص141(»زندگانیحضرت عبدالعظیم و امام زادگان مجاور«، محمد رازی شریف

نویسندگان: فاطمه کریمی و زینب علی سواری